http://www.vnuspa.org
Ðặng- Huy-Trứ (Ðặng-Hoàng-Trung , Hoàng-Trung )



Sinh ngày 16-5-1825 (29-3 năm Ất-Dậu) tại thôn Giáp-Ðông, xã Bác-Vọng, huyện Quảng-Ðiền, tỉnh Thừa-Thiên.  Tạ-thế ngày 7-8-1879 (25-6 năm Giáp-Tuất) tại căn-cứ kháng Pháp Ðồn-Vàng, tỉnh Hưng-Hóa (nay thuộc tỉnh Phú-Thọ).  An-táng tại nơi sinh, nay là làng Thanh-Lương, Hương-Xuân, huyện Hương-Trà, tỉnh Thừa-Thiên (đây là nhà thờ chính; nhà thờ chi thứ ba ở xã Gia-Thụy, huyện Gia-Lâm, thành phố Hà-Nội).  Một trong số 5 nhà nhiếp-ảnh được ghi danh trong "Bách Khoa-thư Việt-Nam".

Ðậu cử-nhân năm Quý-Mão, 1843; thi Hương, đậu thủ-khoa năm Ðinh-Mùi, 1847 (dưới thời vua Thiệu-Trị), làm quan dưới triều Nguyễn.  Năm 1865 ông Ðặng-Huy-Trứ (cùng ông Nguyễn-Tăng-Doãn) đi công-tác sang Hương-Cảng (đời nhà Thanh bên Tàu), lần đầu tiên được biết đến Nhiếp-ảnh, ông có chụp hai tấm ảnh chân-dung và thuê vẽ hai bức truyền-thần đem về Việt-Nam.  Năm 1867, khi sang Tàu lần thứ nhì, đến Quảng-Ðông, ông có nhờ một Hoa-kiều tên Dương-Khải-Trí mua hộ trọn bộ máy chụp ảnh dụng-cụ và hóa-chất làm ảnh; trở về Việt-Nam ông mở hiệu ảnh đầu tiên tại Hà-Nội vào ngày 14-3-1869, lấy tên là "Cảm-Hiếu-Ðường".  Ông còn mở nhà in và nhà xuất-bản "Trí-Trung Ðường" tại Hà-Nội để phổ-biến kiến-thức, canh-tân dân-trí và bảo-tồn văn-hóa.  Ông nhuận-sắc các bộ binh-thư cổ như Vũ kinh Chích-Trú (của một người họ Trần), Ký-sự Tân-biên (của Lương-Huy-Bích).  Sau khi Pháp đánh Hà-Nội, lần thứ nhất, 1873, ông cùng Hoàng-Kế-Viêm rút lên căn-cứ Ðồn-Vàng kháng-chiến chống Pháp (c/c Ðồn-Vàng nguyên thuộc huyện Thanh-Sơn, tỉnh Hưng-Hóa, nay thuộc huyện Tam-Thanh, tỉnh Phú-Thọ).  Ông mất tại Chợ Bến, gần căn-cứ Ðồn Vàng và được đưa về mai-táng ở quê nhà.  Ông để lại hai bộ sách "Ðặng-Hoàng-Trung Thi" gồm 12 quyển và bộ sách "Ðặng-Hoàng-Trung Văn" gồm 4 quyển (hiện lưu-trữ tại nhà thờ họ Ðặng và tại thư-viện Hán-Nôm, thuộc Ủy-ban Khoa-học Xã-hội Việt-Nam tại Hà-Nội).  Tỉnh Thừa-Thiên   Huế và giới nhiếp-ảnh Việt-Nam phát-động phong-trào "Một giọt đồng để đúc tượng danh-nhân Ðặng-Huy-Trứ", và ngày 14-3-2007 dựng bức tượng bán-thân ông Ðặng-Huy-Trứ tại trường trung-học Ðặng-Huy-Trứ, tỉnh Thừa-Thiên.

Tự-điển Bách-khoa Việt-Nam ghi nhận là Danh-nhân Nhiếp-ảnh Việt-Nam.