Những sợi
phấn hoa lẳng lơ đung đưa, đài hoa
căng mọng, cánh hoa phất phới khêu gợi – trong
loạt ảnh chụp cận cảnh cỏ hoa của nhà
nhiếp ảnh Thụy Điển Edvard Koinberg, những
sinh thể yếu mềm ấy dường như
được phép thể hiện bản tính cứng
rắn của chúng - và cả tiềm năng gợi… t́nh. Phải chăng cuộc đời của cỏ
hoa không phải là vô tri, vô giác?
Nhiếp ảnh Thụy
Điển Edvard Koinberg
|
Những ngày tháng Năm
này ai đặt chân vào xưởng sáng tác của Edvard
Koinberg cũng giật ḿnh nhận ra một bầu không khí
sực nức mùi màu vẽ và hương vị ngai ngái
của hoa héo. Mùi sơn dầu bay sang từ xưởng
vẽ của một họa sĩ nhà bên, c̣n hoa th́ bạt
ngàn: trên cửa sổ, giá sách, nóc tủ, bàn giấy, sàn nhà.
Hàng loạt ảnh khổ lớn được gói ghém
cẩn thận dựa bên tường, sẵn sàng đợi
đem ra bưu điện gửi tới các triển lăm
ở Den Haag (Hà Lan) và Frankfurt
(Đức).
Koinberg, nghệ sĩ nhiếp ảnh sinh ra và
lớn lên ở Stockholm,
năm nay 44 tuổi. Từ 10 năm trở lại
đây, ông chỉ chú tâm vào một đề tài quán
xuyến duy nhất là cỏ hoa, từ sau khi đọc tác
phẩm Systema naturae của nhà thực vật học và bác
sĩ đồng hương Carl von Linné (1707-1778),
người từng chỉ ra những điểm
tương đồng giữa cuộc sống dục tính
của... cây cỏ và con người(!).
Cuốn sách ảnh Herbarium Amoris của Koinberg minh họa
lịch mùa nở hoa của Linné và đặt Darwin trước câu hỏi
nặng tính phi khoa học: Phải chăng chỉ
động vật mới biết cảm xúc.
* Ảnh của ông thể hiện hoa lá
đầy cá tính. Ông có định
đánh đồng chúng với thể loại chân dung?
- Có chứ. Nhưng là chân dung của hoa chứ không
phải của người. Tôi chịu ảnh
hưởng từ tranh vẽ hoa của các danh họa Hà Lan thế kỷ 17 và 18, hệt như từ
những bức chân dung của các họa sĩ Thụy
Điển vẽ hồi thế kỷ 18. Thủ
thuật của họ là dùng nền sẫm để làm
nổi khuôn mặt. Nh́n kỹ ta sẽ thấy chân
dung từ thời kỳ này luôn phủ một quầng hào
quang khá huyền bí. Người xem dễ có
ấn tượng là họa sĩ muốn ẩn giấu
điều ǵ đó sau nét cọ của họ. Tôi
rất mê sự pha trộn giữa
ngại ngùng và tọc mạch, mê vẻ khiêm nhường
lờ mờ ấy. Đến thế kỷ
19, ảnh chụp chân dung thời kỳ đầu lại
mang những đặc tính tương tự. Ảnh hoa lá của tôi không phải là ảnh minh
họa, mà là những tác phẩm đứng độc
lập. Tôi chụp chân dung của một cái cây
nhất định, chứ không xem nó như đại
diện của một giống cây.
Các
bức ảnh hoa của nhiếp ảnh Thụy
Điển Edvard Koinberg
* Tuy nhiên không thể
không nhận ra ảnh hưởng của Linné đối
với ông. Là một nhà nghiên cứu thiên nhiên,
Linné quan tâm đến cây cỏ trên cơ sở khoa học
thực vật.
- Lần đầu đọc Linné, tôi sửng sốt v́
tinh thần phóng khoáng và chất thi ca từ ng̣i bút của
ông, quá bất ngờ khi tiếp cận một nhà khoa
học. Các bài viết của ông phản ánh
một t́nh yêu cây cỏ sâu sắc. Để
những người đương thời hiểu
được, ông sử dụng ngôn ngữ h́nh ảnh
để lư giải các phát kiến khoa học. Sự so sánh đời sống dục tính của
cây cỏ và người là một công cụ sư phạm,
đồng thời miêu tả các tương đồng
giữa hai hệ thống nhân bản. Lấy
cảm hứng từ ngôn ngữ ấy của Linné,
trước đây vài năm, tôi bắt đầu sưu
tầm ảnh cây cỏ và hoa. Tôi đă nghiên cứu
kỹ lưỡng Linné, đọc hết mọi tài liệu
về ông hoặc do ông viết. Tôi gần
như bị “ám” bởi Linnea.
* Bị Linnea “ám”?
- Chính thế. Con gái
chúng tôi sinh năm 2001. Tôi muốn đặt tên nó là Linnea,
loài hoa kép, một giống hoa do Carl von Linné phát hiện và
được gọi theo tên ông viết
bằng tiếng Latin là linnaea borealis. Nhưng
vợ tôi không chịu. Hôm nay cháu vẫn
có một tên kép là Linnea. Ở Thụy
Điển có 100.000 phụ nữ mang tên Linnea.
Linné là một thiên tài. Tuy nhiên tôi mê ông
không với tư cách là một nhà khoa học, mà do ông có cách
miêu tả cây cỏ như một thi sĩ. Ông
đă đưa ra sự so sánh giữa đời sống
t́nh dục của cây cỏ và người. Phải nói ở thời ấy ông đă gây ra
một cú sốc. Các buổi thuyết
tŕnh về đời sống t́nh dục cây cỏ của
Linné được khán giả đón nghe từng chữ.
Đôi lúc tôi tự hỏi, liệu có phải
v́ vậy mà mọi người hôm nay xem tranh của tôi?
Liệu tính hấp dẫn của chúng vẫn
không giảm sút từ thế kỷ 18?
* Linné thỉnh thoảng bị thóa mạ là “con heo thực
vật”. Ông có ngại vận tên đó vào ḿnh
không?
- Không (cười). Quả là có sự tương
đồng nhất định trong việc cây cỏ và con
người sinh sôi nảy nở. Chấm
hết.
* Cây cỏ cũng biết... làm t́nh?
- Không. Một chuyện ngớ ngẩn. Cây cỏ có thể coi là một cơ quan tái
sản xuất, nhưng quá tŕnh tái sản xuất ấy
không bị che giấu như trong xă hội loài người
chúng ta. Câu hỏi này cũng giống như “thực
vật có cảm xúc không?”. Tất nhiên là
không!
* Nói cách khác, thực vật không có tâm hồn?
- Chính xác. Có thể tổng thể thiên nhiên có
một tâm hồn, nhưng nhất định không ở
trong một cây cụ thể.
* Mặc dù vậy ông vẫn gọi các bức h́nh của
ḿnh là chân dung. Cây cỏ có nhân cách không?
- Chúng có nhân cách, nhưng chỉ v́ chúng ta gán cho chúng một
nhân cách. Nhân cách của cây cỏ là sản phẩm của
trí tưởng tượng con người, không liên quan ǵ
đến thực vật cả.
* Ông chọn cây cỏ theo tiêu chí nào
để chụp? Ông có chú trọng
đến màu sắc và h́nh dáng nhất định?
- Tôi chú trọng cả hai. Tôi muốn
được nghe chúng kể một câu chuyện. Tất nhiên, câu chuyện ấy phát sinh trong óc tôi.
Cũng có thể tôi đi t́m một câu
chuyện về Sống và Chết.
* Cây cỏ có biết “gợi t́nh” không?
- Có. Và đó cũng là một sản phẩm của trí
tưởng tượng con người. Qua
con mắt chủ định ấy, ta thấy một
số chi tiết gợi nhớ đến các phần trên
cơ thể người. Vậy th́ cây
cỏ biết khêu gợi và lăng mạn.
* Lăng mạn? Hoa như thế nào là hoa lăng
mạn?
- Tất nhiên có hoa lăng mạn. Và sự lăng
mạn đó được thể hiện qua nhiều
cách khác nhau. Như khuôn mặt
người vậy. Khuôn mặt một
người già hoàn toàn có thể mang chất lăng mạn
như ở một người trẻ.
* Ông có loại hoa nào yêu thích nhất không?
- Tôi thích hoa mẫu đơn, và tôi yêu
hoa anh túc. Khi nở ra, chúng rất mảnh mai
và yếu ớt. Ngoài ra chúng có h́nh dáng
rất thú vị, khó có thể đưa vào ảnh. Tôi thích các loại hoa b́nh dị mọc ở
địa phương chứ không quen hoa lạ từ
nước ngoài. Tôi t́m cách chụp
các loài hoa quen thuộc trong vườn, nhưng chụp
làm sao để người xem có cảm giác chưa bao
giờ nh́n thấy chúng như thế. Tôi
bị lôi cuốn khi nhận lấy những điều
b́nh thường để phát hiện trong chúng những
điều mới mẻ.
* Chắc cũng có những loại hoa mà ông không thích?
- Hoa hồng.
* Tại sao lại là hoa hồng?
- V́ hoa hồng quá gần gũi, quá quen
thuộc với chúng ta. Cứ nhắc
đến hoa là người ta nghĩ đến hoa
hồng. Đă thế loại hoa này c̣n
bị gán cho đủ thứ biểu tượng. Tặng ai hoa hồng, người đó biết
ngay có ư nghĩa ǵ.
* Những đóa hoa khô héo trong xưởng
của ông phải chăng là đánh dấu một giai
đoạn sáng tác mới? Héo và tàn?
- Không. Chủ đề sáng tác của tôi là tái sinh. Mọi người cho rằng đang nh́n thấy
hoa chết, c̣n tôi nhận ra sự khởi đầu
mới mẻ. Một bông hoa héo
đồng nghĩa với hạt giống cho các cây hoa
mới.
* Ông có thuộc hoặc tâm đắc danh ngôn nào của
thần tượng Linné?
- “Các cánh hoa đơn thuần không góp
sức ǵ vào thế hệ ḿnh, mà cùng lắm chỉ
được làm... chiếc giường cưới do
Đấng Tạo Hóa vĩ đại đă trang hoàng hoành
tráng với những tấm rèm lụa cao quư và muôn vàn
hương thơm ngọt ngào. Để trên đó, chú
rể và cô dâu trang trọng ăn
mừng lễ thành hôn. Khi “giường” đă trải,
cũng là lúc... Ư tôi muốn nói, khi âm dương ḥa hợp
đây là lúc ta nh́n thấy nhựa sống trào ra,
tưới lên đài hoa và sưởi ấm... “tổ trứng”. Thật thú
vị khi thấy Linné dùng chuyển ngữ để ṿng
vèo miêu tả các khái niệm khó nói.
* Một cuộc sống không có một khu vườn
riêng...
- ...th́ tôi khó h́nh dung ra được. Nhà tôi, dù bất
kỳ ở đâu, nhất thiết phải có một khu
vườn riêng, và nhiều hoa, thật nhiều hoa...
Lê Quang (theo báo Thế giới)