Những bức ảnh ‘từ cơi chết trở về’ của Cartier-Bresson Trần Quang Vinh &Lương Tuấn Vĩ (
09/13/09)
Nhiếp ảnh gia Pháp Henri Cartier-Bresson (1908-2004) từng được các quan chức chính phủ mời đến chứng kiến bộ ảnh của ông bị hỏng nặng do thấm nước tại Trung tâm Nghệ thuật đương đại Paris. Bộ ảnh đó đă được tiêu hủy với sự đồng ư của tác giả. Nhưng giờ đây bà Martine Franck, người vợ góa của Cartier- Bresson, đang “nổi đóa” v́ những bức ảnh “đă bị hủy” lại xuất hiện trên thị trường.
Bà Martine Franck cho rằng nước Pháp đă trông coi bộ sưu tập đó lơ đễnh đến nỗi nó bị “rút ruột” lúc nào không hay. Lời chỉ trích này khiến chính phủ Pháp hết sức lúng túng bởi từ năm 1955 đến 1970, họ đă được một trong những bậc thầy nhiếp ảnh vĩ đại nhất thế giới tin cậy trao cho 551 bức ảnh quư.
Năm 1991, bộ ảnh này đă bị hư hại nghiêm trọng do thấm nước khi đang được cất giữ trong tầng hầm của Trung tâm Nghệ thuật đương đại Paris. Lúc đó, ông Cartier-Bresson dù rất đau ḷng cũng đành miễn cưỡng chấp thuận việc tiêu hủy. Nhưng theo người vợ góa của ông th́ vài năm trở lại đây, các bức ảnh nằm trong bộ sưu tập này đă nhiều lần “từ cơi chết trở về”.
Giá trị thương mại của những bức ảnh do Cartier-Bresson chụp là rất lớn. Năm ngoái, một bức ảnh gốc của Cartier-Bresson đă được bán với giá 265.000 USD tại một cuộc đấu giá ở New York (Mỹ).
“Rơ ràng chính phủ Pháp đă lơ đễnh trong việc trông nom bộ sưu tập ảnh này và khi tiêu hủy chúng” - bà Franck, cũng là một nhiếp ảnh gia, nói. Bà cũng lớn tiếng cảnh báo cả kẻ bán lẫn người mua v́ hành động của họ là phi pháp.
Tổ chức The Cartier-Bresson Foundation, được thành lập năm 2004, đă đề nghị chính phủ Pháp trả lời rơ ràng là liệu bộ sưu tập ảnh trên có thực sự bị tiêu hủy hay không. Chính phủ Pháp đă từ chối đề cập đến vấn đề này và khăng khăng rằng những bức ảnh được bán trên thị trường là “xuất phát từ một nguồn khác”.
Những bức ảnh nằm trong bộ sưu tập này xuất hiện trên thị trường lần đầu tiên vào năm 2001 khi được một người đàn ông chuyển đến nhà buôn nghệ thuật nọ ở Paris (Pháp) và nói rằng ông ta t́m thấy chúng trong thùng rác. Pierre-Marc Richard, chuyên gia nghệ thuật đă nhận diện các bức ảnh vào thời điểm đó, nói với tờ Le Monde: “Chúng rất bẩn, cứ như thể đă bị giẫm chân lên. Trông chúng không giống những bức ảnh trong một trung tâm tư liệu chính thức”.
Sau khi nhận được lời phàn nàn của Cartier-Bresson, cuộc mua bán này đă bị ngăn chặn và vụ việc rơi vào im lặng. Cuối cùng, cách đây mấy hôm, bà Franck đă quyết định lên tiếng sau khi một số tờ báo Pháp đưa tin rằng có nhiều bức ảnh khác trong bộ sưu tập của quốc gia đang được rao bán trên thị trường.
Henri Cartier-Bresson là nhân vật tiên phong của nhiếp ảnh báo chí. Ông là người đồng sáng lập ra hăng Magnum ở Paris vào năm 1947 cùng với Robert Capa, David Seymour và George Rodger. Cartier-Bresson nổi tiếng nhất với những h́nh ảnh chụp t́nh cờ trên các đường phố và ông miêu tả nhiếp ảnh là nghệ thuật của “thời khắc quyết định”.
Năm 1955 tại bảo tàng Louvre ở Paris, ông tổ chức triển lăm 358 bức ảnh chụp ở Pháp hồi những năm 1930 và Nga, Mỹ, Ấn Độ, Trung Quốc trong thập kỷ 1940. Trong số đó có 91 bức ảnh sau này đă được tặng lại cho chính phủ Pháp.
Năm 1991, khi Trung tâm Nghệ thuật đương đại Quốc gia (CNAC) chuyển kho tư liệu từ quận 16 ở Paris tới La Defense th́ các nhân viên ở đây mới phát hiện ra rằng nó đă bị hư hỏng nặng do thấm nước. Giờ đây, bà Franck nghi ngờ rằng một số bức ảnh đă bị đánh cắp hoặc ném vào thùng rác. Bà cho biết trước khi Cartier-Bresson qua đời, ông đă xác nhận các bức ảnh được bán năm 2001 là những bức mà ḿnh chỉ rọi ra duy nhất một bản để trưng bày tại cuộc triển lăm năm 1955.
Ông Claude Allemand-Cosneau, Giám đốc của CNAC, nói trên tờ Le Monde rằng “tôi ngàn lần xin lỗi” bà Martine Franck nhưng vẫn khẳng định không có chứng cứ cho thấy những bức ảnh đang trôi nổi trên thị trường thuộc về bộ sưu tập đă bị tiêu hủy. ( Lương Tuấn Vĩ )
Ống kính của người vô gia cư: Một cách nh́n đời khác lạ
- Tại viện bảo tàng thành phố Duesseldorf (Đức) cuối tháng Bảy đă khai mạc triển lăm ảnh của những người vô gia cư. Gần 90 bức ảnh của nhiều tác giả có cùng một điểm chung, đó là cái nh́n khác lạ về con người, về cuộc đời.
Dự án tổ chức triển lăm ảnh của những người vô gia cư được triển khai từ năm 2004. Lúc ấy 12 người bán báo trên đường phố của tờ Fiftyfifty (có nghĩa là “50/50”, một tờ báo dành cho người vô gia cư) ở Duesseldorf được nhiếp ảnh gia Thomas Struth giao cho máy ảnh kỹ thuật số và được hướng dẫn cách sử dụng. Họ đă chụp hơn 600 bức ảnh và Struth lựa chọn những tấm độc đáo nhất để tổ chức triển lăm.
Theo phóng viên tờ Deutsche Welle (Đức), cuộc triển lăm không gây ấn tượng là một dự án xă hội, cũng chẳng nhằm gợi lên sự xót thương đối với t́nh cảnh lang thang cơ nhỡ bởi bản thân những người vô gia cư không xuất hiện trong các bức ảnh. Càng không hề có phóng sự ảnh về những câu chuyện khủng khiếp trên đường phố. Tuy nhiên điều này chẳng thể khỏa lấp một sự thực đau ḷng là số phận đắng cay của người không nhà không cửa : trong số 12 người tham gia dự án triển lăm ảnh đă có 3 người mất mạng trong 5 năm qua, 2 người biệt tăm, 1 người bị cắt cụt cánh tay v́ nhiễm trùng. Nếu những người vô gia cư bây giờ không c̣n nghiện rượu, tiêm chích ma túy th́ hậu quả của chúng vẫn c̣n hành hạ họ. Chỉ một người duy nhất trở về cuộc sống b́nh thường - mua nhà, sắm sửa đồ đạc và tái ḥa nhập xă hội.
Thành công lớn của cuộc triển lăm những tấm ảnh do người vô gia cư chụp là nó không cầu xin sự châm chước, không cần người xem “hạ cố” rằng các tác giả không phải là những tay máy thực sự, rằng họ đáng được thương xót. Thomas Struth, tác giả của dự án, chỉ chú tâm đến bản chất sự việc - những người vô gia cư nh́n nhận đời sống thị thành như thế nào và rút ra điểm khác lạ trong cách nh́n người, nh́n đời của họ. Khách đến xem triển lăm không quan tâm đến số phận người cầm máy mà lưu ư tới những ǵ được họ thu vào ống kính. Về một khía cạnh nào đó th́ đây là cuộc thí nghiệm về nhân chủng học. Kư ức của một tay máy vô gia cư được đặt tên Thức ăn không nhưng máy ảnh th́ có. Không thể thờ ơ trước những bức ảnh và chúng buộc ta phải suy ngẫm.
Những người không cửa không nhà làm công việc phát hành tờ báo dành cho người vô gia cư đứng tại một chỗ hết ngày này sang tháng khác, tựa vào lưng vào bức tường quen thuộc và nh́n ra một hướng bất biến. Nói chính xác, phần lớn những người bán báo không đứng mà ngồi bệt xuống vỉa hè, ngắm khách lại qua, qua lại từ tư thế ở dưới ngước lên.
Một trong những điểm khác lạ rất dễ nhận ra là các bức ảnh do người vô gia cư chụp thường xuyên bị lệch tâm. Chẳng hạn, bức ảnh chụp cảnh mua bán ở chợ rau quả th́ khuôn mặt của nhân vật lại nằm ở tít góc dưới, c̣n những tấm khung trên trần nhà và lưới che th́ lại “thừa thăi”. Có vẻ như người chụp nhắm trượt nhân vật, trượt rất xa.
Lại có những bức ảnh nhắm vào dưới khuôn mặt của người được chụp. Chẳng hạn, ảnh một cặp vợ chồng trung niên giàu có. Bộ mặt khó đăm đăm của bà vợ lọt vào khuôn h́nh c̣n đầu của người chồng th́ bị "cắt", tấm ảnh là cái bụng phệ, đôi tay, ống quần và thừa thăi nền đường. Nh́n chung là trong các bức ảnh ta thấy rất nhiều nền đường nhựa, đá lát vỉa hè và những bàn chân đang cất bước. Trong ảnh có rất nhiều tấm lưng của những người đang bước ra khỏi khung h́nh. Đây là điểm khác biệt đặc trưng của ảnh do người vô gia cư chụp. Dường như nó muốn nói lên rằng cộng đồng xă hội đang quay lưng lại với tầng lớp dưới đáy.
Dĩ nhiên trên thực tế không hẳn là người bộ hành luôn quay lưng lại với ống kính của người vô gia cư, trong ảnh có nhiều khuôn mặt, thậm chí có cả ảnh chân dung, tức là người đi đường chịu đứng làm “mẫu”. Có một bức ảnh nhắm vào khoảng trống giữa hai cô bé, do đó khuôn mặt của các nhân vật bị nḥe nhưng hậu cảnh lại rất nét. Tuy nhiên điều đáng nói là chẳng có người, cũng chẳng có vật ǵ đáng chú ư trong hậu cảnh cả.
Bí ẩn lớn nhất của các bức ảnh do người vô gia cư chụp là chúng giống như những tấm h́nh được bấm máy một cách vô thức. Nh́n chúng, ta có thể nói: Có ǵ đặc biệt ở đây? Bất cứ người nào cứ bấm bừa những ǵ đập vào mắt mà chẳng cần động năo th́ cũng cho chúng ta những sản phẩm như thế? Điều bí ẩn nằm ở chỗ những bức ảnh này không phải được tạo ra vô thức, người chụp có động cơ rơ ràng nhưng khó nhận ra bằng mắt thường. Những cảnh vật chốn thị thành không hẳn là đẹp nhưng chúng được xếp theo một trật tự nào đó, theo một trục nào đó trong không gian. Không thể là chụp vô thức được.
Vậy th́ t́m câu trả lời ở đâu? Các “nghệ sĩ vô gia cư” ngồi hàng giờ ở một chỗ và nh́n thẳng về phía trước, mắt “đóng khung” vào một cảnh vật bất biến. Họ luyện cho ḿnh cách nh́n cân bằng tầm mắt, cân bằng thị giác. Hướng cặp mắt hàng giờ liền vào một hướng, những người vô gia cư không ngắm cảnh vật mà nh́n vào điểm có thể tạo ra cảm giác b́nh an, không kích động hệ thần kinh.
Ngồi ở góc phố, tựa lưng vào tường, người vô gia cư hoàn toàn “lộ thiên”, không có ǵ che chắn, bao bọc. Nhưng họ có thứ vũ khí là cặp mắt và tri giác của họ được tôi luyện. Họ nh́n vào cảnh vật trước mặt như nh́n thấu qua tường, qua lỗ thủng vô h́nh. Rơ là ngoài những người bị “chôn chặt” vào một địa điểm bất di bất dịch, th́ chẳng ai lại nh́n người, nh́n đời như thế cả.
Trần Quang Vinh
(
nguon vapa.vn)
