Oscar Gustave Rejlander (1813-1857)
Nguyễn-Đạo-Huân (07/02/08)


Oscar Gustave Rejlander là nhiếp ảnh gia tiên phong tiêu biểu cho thể loại ảnh nghệ thuật biểu tượng (symbolic). Ông là một trong những khuôn mặt nhiếp ảnh sáng giá vào bậc nhất của những thập niên 1860-1880 (giai đoạn thứ hai của nhiếp ảnh). Rejlander, gốc họa sĩ và nghệ sĩ trình diễn nghệ thuật sân khấu người Thụy Ðiển, làm việc tại Wolverhamton, Anh quốc.

Khảo-sát về tác-phẩm " ÐƯỜNG ÐỜI HAI NGẢ"

"Ðường đời hai ngả" (Two Ways of Life, 1857) là một kiệt tác của nhiếp ảnh nghệ thuật cổ điển thế giới nói chung và là niềm kiêu hãnh của xứ sương mù quanh năm Anh quốc nói riêng. Hơn 160 năm qua, khó có một tác phẩm nhiếp ảnh nghệ thuật nào ở thể loại ảnh tổng hợp (photo synthesis, người Việt thường gọi là ảnh chắp ghép) có thể sánh với tác phẩm "Ðường đời hai ngả". Ðây là một tác phẩm ảnh nghệ thuật có chủ đề lớn và thực hiện khá công phu vào thời bấy giờ, 1857.

"Two Ways of Life" được trưng bày trong cuôc triển lãm những đồ nghệ thuật châu báu (Art Treasure Exhibition) năm 1857 tại Manchester, Anh quốc. Ðây là một cuộc triển lãm quan trọng, đồ sộ nhất về nghệ thuật của thế kỷ 19. Một tòa lâu đài được xây cất riêng, trong đó khách thưởng lãm có thể xem trên 1000 bức tranh của các họa sĩ cổ điển lẫn các họa sĩ đương đại được sắp xếp theo theo thứ tự lịch sử. Ngoài ra còn có nhiều bức đồ họa, khắc đồng, hay chạm khắc trên ngà voi từ các vùng như Ba-Tư, An Ðộ và Trung Hoa... Trong 600 trăm ảnh nghệ thuật được trưng bày, tác phẩm "Two Ways of Life" của Rejlander được giới thưởng ngoạn đón nhận một cách đặc biệt và đánh giá sự sáng tạo của ông như một tác phẩm nghệ thuật lớn. Nữ Hoàng Victoria đã đặt mua ảnh này (1).

Khi đã có ý dàn dựng tác phẩm "Ðường đời hai ngả" (ảnh liên hoàn), ông tuyển chọn được nhiều diễn viên tài danh trong một đoàn nghệ thuật lưu động mà ông đang cộng tác để làm người mẫu. Là một nghệ sĩ có kinh nghiệm trình diễn trên sân khấu, ông rất chú trọng tới sự diễn tả tình cảm của những nhân vật trong ảnh và cách phục sức của từng nhân vật. Các khuôn mặt phải biểu lộ được sự vui, buồn, giận dữ, ghê tởm, sợ hãi... Nghệ thuật nhiếp ảnh của Rejlander là sắp xếp chủ đề một cách có tính toán trước rất cẩn thận và kỹ lưỡng, các nguồn sáng tới chủ đề phải đúng cách cho người mà ông diễn tả cá tính, mỗi một nguồn sáng mạnh, hay yếu, ít hay nhiều... đều có một ngôn ngữ riêng và khi các người mẫu đạt được tình cảm ở một mức cao nhất ông mới bấm máy. Mỗi ảnh đều có một ý nghĩa riêng biệt, khi được nhập chung vào một chủ đề sẽ tạo ra những hiệu quả khác nhau rất phong phú và đa dạng.

Sau đó là giai đoạn ông tập trung sắp xếp bố cục ảnh lớn, trong đó có nhiều ảnh nhỏ nằm ở những vị trí thích hợp nhất theo chủ đề chính của tác phẩm... chỉ một tấm ảnh không đạt sẽ làm hỏng kết quả cuối cùng là khi tác giả nhập tất cả lại thành một tác phẩm chính. Ta hình dung cụ thể hơn là nó giống như sự hoà âm trong âm nhạc vậy, giai đoạn này quyết định cho sự thành công hay thất bại của tác phẩm...

Rejlander chụp rất nhiều ảnh, sau đó ông tuyển lựa được 30 âm bản (negative)sau đó ghép lại vơi nhau bằng cách cho lộ sáng từng âm bản đã được sửa rất kỹ trên cùng một tấm ảnh kích thước 70 cm x 40,5 cm. Sự tính toán tỉ lệ, ý nghĩa của từng âm bản đã được ông tính toán rất cẩn thận... hiệu quả cuối cùng là tạo ra một loại ảnh nghệ thuật rất mới. Rejlander đã phải mất thời gian hoàn tất là 6 tuần lễ cho tác phẩm "Two Ways of Life". Ngày nay, với máy tính và nhiếp-ảnh kỹ thuật số, việc thực hiện tấm ảnh sẽ nhanh chóng hơn nhiều, nhưng chúng ta phải đặt hoàn cảnh của Rejlander vào thời điểm đó, trước chúng ta 151 năm...

Trong ảnh " Ðường đời hai ngả" Rejlander đưa tới người xem về một biểu tượng, tượng trưng cho cái tốt hoặc xấu của đời sống con người, trong tác phẩm của ông, chúng ta có thể nhìn thấy được một khoảng cách rất mong manh ấy. Tác giả đã không có thái độ phán xét, mà để cho khách thưởng lãm tùy tâm suy nghẫm. Nếu bạn tin có một Thượng Ðế toàn năng đã ban cho con người một đời sống, chọn cho mình một đời sống như thế nào là do con người được hoàn toàn tự do quyết định. Trong ảnh, qua khuôn mặt người cha rất trong sáng, hiền từ, phúc hậu... ta có thể hiểu được đó chính là biểu tượng cho Ngài, được Rejlander đặt trên một phông cảnh trong sáng... còn hai người con trai có tính biểu tượng cho con người. Hoặc giả như không tin có Thượng Ðế thì hình ảnh trong "Ðường đời hai ngả" cũng rất trung thực trong đời sống bình thường của con người...

Giữa ảnh, người cha dẫn dắt hai người con trai của mình tới ngưỡng cửa cuộc đời và để cho chúng tự do lựa chọn hướng đi trên các ngả đường đời... với cách đứng thứ nhất của người con trai với nét mặt nghiêm túc (bên phải) đang còn nắm tay cha hướng về một nơi có những hình ảnh trong sáng lành mạnh của đời sống con người (xem mảng ảnh bên phải)... còn người con trai thứ hai (bên trái) đã rời khỏi tay cha với nét mặt tươi cười đang hướng theo tiếng gọi của những cám dỗ của phóng túng, dâm dật, sa đọa và trụy lạc... (xem mảng ảnh bên trái) tương lai của hai người con như thế nào ? Rejlander không có những hình ảnh tiếp theo, ông để khách thưởng lãm toàn quyền luận đoán. Bởi vì tương lai của hai người trẻ tuổi trên còn dài, còn nhiều sự thay đổi, biết đâu, một lúc nào đó người con trai chọn hướng đi trong sáng lành mạnh lại trở nên sa đọa phóng túng không biết chừng và ngược lại người con trai sa đọa phóng túng lại trở nên có một đời sống tử tế thánh thiện hơn chăng ?...

Anh sáng trong ảnh của Rejlander là một loại ánh sáng rất kinh điển theo cách nhìn của hội họa. Ông " chải chuốt" rất kỹ lưỡng từng mảng, từng khối, với những sắc độ hoàn toàn thích hợp trong lúc chuyển từ mảng này sang mảng khác, đặc biệt ông rất chú ý tới trang phục, hóa trang của các người mẫu... Rejlander coi "Two Ways of Life" là một ví dụ điển hình về khả năng máy ảnh có thể giúp các nghệ sĩ sáng tạo như thế nào, trong khi phác thảo các bố cục cho một ảnh có tính tổng hợp...

Tài năng suất sắc nhất của rejlander là chụp ảnh chân dung con người rất sống động, lột tả được cảm xúc được diễn tả trên khuôn mặt một cách rất tài tình và bấm máy đúng lúc. Charles Robert Darwin (1809-1882) nhà sinh vật học nổi danh của Anh quốc thế kỷ 19 đã dùng một số ảnh chân dung của Rejlander minh họa trong cuốn sách "The Expression of Emotion in Man and Animal (1872) - (Sự biểu lộ cảm xúc của con người và loài vật).


NÐH

Chú thích :

(1) Nữ Hoàng Victoria (Anh quốc) lên ngôi năm 1837 năm bà mới 18 tuổi. Trong 63 năm trị vì, vương quốc Anh không ngừng phát triển và giàu có vào bậc nhất thế giới.

Ghi chú : Vì lý-do tác-quyền, chúng tôi không thể trình bày ảnh của Oscar Rejlander tại đây. Muốn xem ảnh củaOscar Rejlander, mời độc-giả đánh chữ "oscar rejlander", rồi click "search the web".